Uzależnienie od jedzenia czy napadowe objadanie się?

Czym  jest zespół gwałtownego napadowego objadania się (tzw. BED, czyli Binge Eating Disorder)?

BED to zaburzenie charakteryzujące się nawracającymi epizodami przejadania się, podczas których osoba spożywa duże ilości jedzenia, nie odczuwając przy tym fizjologicznego głodu. Epizodom tym towarzyszy uczucie utraty kontroli nad jedzeniem, co prowadzi do poczucia winy, wstydu i niskiej samooceny. W przeciwieństwie do bulimii, osoby z BED nie podejmują działań kompensacyjnych, takich jak wymioty, przeczyszczanie się czy nadmierne ćwiczenia fizyczne.

Czym jest uzależnienie od jedzenia?

Uzależnienie od jedzenia, to tak naprawdę uzależnienie od ultra przetworzonego jedzenia, zwane Ultra Processed Food Addiction (UPFA). W tym artykule będę używała zwrotu “uzależnienie od jedzenia” mając na myśli UPFA. Uzależnienie od jedzenia polega na nadmiernym spożywaniu określonych produktów, najczęściej ultra przetworzonych, które są bogate w cukry, tłuszcze i sól. Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, osoba uzależniona od jedzenia odczuwa silną potrzebę spożycia określonego produktu, często mimo świadomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych i emocjonalnych. Przypomina to mechanizm działania innych używek – jedzenie staje się sposobem na uzyskanie przyjemności lub ucieczki od trudnych emocji.

Podobieństwa między napadowym przejadanie się (BED) a uzależnieniem od jedzenia (UPFA)

Chociaż napadowe przejadanie się i uzależnienie od jedzenia to dwa różne zaburzenia, mają one kilka cech wspólnych:

• Powtarzające się epizody nadmiernego jedzenia 

W obu przypadkach osoby spożywają znacznie więcej, niż potrzebują, aby zaspokoić głód fizjologiczny. Czynność jedzenia jest tu motywowana bardziej przez emocje niż przez faktyczne zapotrzebowanie kaloryczne organizmu.

• Trudność w zakończeniu jedzenia

Zarówno osoby z BED, jak i te uzależnione od jedzenia mają trudności z przerwaniem jedzenia, nawet gdy są syte. Jedzenie daje im chwilową ulgę, ale często prowadzi do negatywnych uczuć po zakończeniu epizodu.

• Zaabsorbowanie jedzeniem

Myśli, emocje i działania osób zmagających się z BED lub uzależnieniem od jedzenia często krążą wokół jedzenia. Może to prowadzić do obsesji na punkcie jedzenia i trudności w skupieniu się na innych aspektach życia.

• Utrata kontroli 

W obu zaburzeniach osoba traci kontrolę nad ilością i sposobem spożywania jedzenia. Spożycie posiłku nie jest już świadomym wyborem, lecz staje się kompulsywną potrzebą, której nie można powstrzymać.

• Jedzenie mimo negatywnych konsekwencji

Zarówno w BED, jak i w uzależnieniu od jedzenia, osoby jedzą, mimo że są świadome negatywnych skutków, takich jak nadwaga, problemy zdrowotne, niskie poczucie własnej wartości, wstyd czy złość na siebie. Negatywne skutki mogą dotyczyć różnych sfer życia – od fizycznego zdrowia po relacje społeczne i emocjonalne.

• Brak możliwości całkowitego odstawienia jedzenia

Jednym z kluczowych elementów, które łączą oba zaburzenia, jest fakt, że jedzenia nie można całkowicie odstawić, jak to ma miejsce w przypadku innych uzależnień (np. alkohol, narkotyki). Osoba musi nauczyć się radzić sobie z jedzeniem, co stanowi dodatkowe wyzwanie.

Kluczowe różnice między BED a uzależnieniem od jedzenia

Mimo licznych podobieństw, BED i uzależnienie od jedzenia różnią się od siebie w kilku istotnych aspektach:

• Przebieg zaburzenia

W BED występują epizody napadowego jedzenia, które są odizolowane w czasie i mogą trwać od godziny do kilku godzin. Po napadzie osoba może przez pewien czas funkcjonować normalnie, aż do kolejnego epizodu. Z kolei w przypadku uzależnienia od jedzenia, zachowanie związane z jedzeniem jest zaburzone w sposób ciągły. Osoba uzależniona stale myśli o jedzeniu, planuje kolejne posiłki, a jedzenie staje się centralnym punktem jej życia.

• Doświadczanie głodu

W BED osoby jedzą często, nie odczuwając subiektywnego głodu. Jedzenie pełni funkcję emocjonalną, a nie fizjologiczną. Natomiast osoby uzależnione od jedzenia często odczuwają silny, niemal nieustanny głód, ale jest to głód na określone produkty, zwykle te, które są bogate w cukry, tłuszcze i sól.

• Rola smaku

W BED jedzenie nie musi być smaczne – liczy się ilość i to, aby jedzenie było pod ręką. Osoby z BED mogą jeść różnorodne produkty, byle tylko zaspokoić potrzebę przejadania się. W przypadku uzależnienia od jedzenia smak odgrywa kluczową rolę – osoba uzależniona pragnie jedzenia, które sprawia jej wyjątkową przyjemność. Często wybiera te same produkty, które wywołują u niej najsilniejsze doznania smakowe.

• Funkcja jedzenia

W BED jedzenie służy głównie do redukcji psychicznego napięcia i stresu. Osoba z BED je, aby złagodzić trudne emocje, takie jak lęk, smutek czy frustracja. Z kolei w uzależnieniu od jedzenia, jedzenie pełni funkcję hedonistyczną – chodzi o uzyskanie maksymalnej przyjemności i satysfakcji z jedzenia.

• Reakcja na brak dostępu do jedzenia

Osoby z BED mogą odczuwać ulgę, gdy nie mają dostępu do jedzenia, ponieważ wiedzą, z jakim dyskomfortem wiąże się późniejsze objadanie się. W przypadku uzależnienia od jedzenia brak dostępu do ulubionych produktów wywołuje silny niepokój, złość, a czasem nawet agresję.

Czy można doświadczać jednocześnie jednocześnie BED i uzależnienie od jedzenia?

Tak, jest to możliwe. W mojej pracy z klientkami często spotykam osoby, które zmagają się z oboma tymi zaburzeniami. Choć wydaje się, że łatwiej jest wyjść z BED, uzależnienie od jedzenia może komplikować proces leczenia. Dlatego ważne jest, aby diagnoza była precyzyjna, a terapia dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Skuteczne metody wsparcia 

Leczenie BED i uzależnienia od jedzenia wymaga różnych podejść, które uwzględniają specyfikę każdego z tych zaburzeń.

Techniki w przypadku napadowego przejadania się (BED)

• Wsparcie psychodietetyczne i regularne posiłki

Planowanie regularnych posiłków i przekąsek, które dostarczają odpowiednich składników odżywczych, może pomóc w stabilizacji poziomu cukru we krwi i zredukować epizody objadania się. Psychodietetyk może również pomóc w stworzeniu indywidualnego planu, który będzie wspierał zdrowe nawyki i pomagał w stopniowej normalizacji relacji z jedzeniem. Często potrzebne będzie też przepracowanie zero jedynkowego  podejścia do diet i produktów (dzielenie produktów na dobre i złe), perfekcjonizmu, czy tzw. mentalności dietetycznej.

• Techniki regulacji emocji

Wiele osób z BED używa jedzenia jako narzędzia do radzenia sobie z trudnymi emocjami. Nauka zdrowych strategii regulacji emocji, takich jak techniki mindfulness, medytacja czy terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), techniki z podejścia akceptacji i zaangażowania (ACT) może pomóc zmniejszyć częstotliwość epizodów objadania się. Techniki te uczą, jak świadomie przeżywać emocje bez uciekania się do jedzenia jako sposobu na ich kontrolowanie.

• Wsparcie terapeutyczne

Wskazana jest terapia, która skupia się na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zmianie zachowań związanych z jedzeniem oraz wizerunkiem ciała. Terapia pomaga osobom zidentyfikować czynniki wyzwalające epizody przejadania się  i opracować zdrowsze strategie radzenia sobie. W przypadku BED, istotne jest również budowanie zdrowego podejścia do jedzenia i akceptacji własnego ciała.

Techniki leczenia uzależnienia od jedzenia (UPFA)

• Identyfikacja i unikanie czynników wyzwalających

W leczeniu uzależnienia od jedzenia kluczowe znaczenie ma identyfikacja pokarmów, które wywołują uzależnieniowe zachowania. Pomocny będzie dziennik samoobserwacji, który pomoże zrozumieć, które produkty i sytuacje wyzwalają kompulsywne jedzenie. Unikanie tych czynników wyzwalających jest pierwszym krokiem w procesie zdrowienia.

• Abstynencja od określonych pokarmów

W przypadku uzależnienia od jedzenia, może być konieczna całkowita eliminacja niektórych pokarmów z diety, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu. Często dotyczy to produktów ultra przetworzonych, bogatych w cukry, tłuszcze i sól. Abstynencja od tych produktów może wymagać wsparcia terapeutycznego, aby zapobiec nawrotom i nauczyć się radzić sobie z pokusami.

• Techniki redukcji szkód

Dla osób, które mają trudności z całkowitą abstynencją od wyzwalających pokarmów, warto zastosować strategie redukcji szkód. Obejmuje to na przykład ograniczenie spożycia wyzwalających produktów do minimalnych porcji, w kontrolowanych warunkach. Technika ta może pomóc w stopniowym zmniejszeniu zależności od określonych produktów, jednocześnie minimalizując ryzyko epizodów objadania się. Przeczytasz o niej w kolejnym wpisie.

Techniki wsparcia osób, które mają jednocześnie BED i UPFA

A co jeśli u danej osoby możemy zidentyfikować zarówno zachowania świadczące o BED, jak i FA? Potrzebna jest umiejętna terapia łączona. Z mojego doświadczenia wynika, że często łatwiej poradzić sobie w pierwszej kolejności z epizodami BED, a w drugiej kolejności należy adresować uzależnienie od jedzenia, jeśli techniki nakierowane na BED nie przyniosły w efekcie zmniejszenia nadmiernego jedzenia, które jest akceptowalne dla klienta. Niemniej jednak problemy z jedzeniem są tak skomplikowane, że nie ma i nigdy nie będzie gotowych algorytmów czy protokołów postępowania. Ważna jest relacja terapeutyczna i wspólna praca klientki i terapeuty, aby wspólnie szukać najskuteczniejszych technik, które zadziałają u danej osoby.  

Podsumowanie

Różnice między napadowym objadaniem się (BED) a uzależnieniem od jedzenia (UPFA) są istotne i wymagają odmiennych podejść terapeutycznych. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla skutecznego leczenia obu zaburzeń.

W tym artykule poznasz techniki redukcji szkód dla jedzenia o charakterze uzależnieniowym, w tym metodę HALT (Hungry, Angry, Lonely, Tired), która może pomóc w zapobieganiu nawrotom. Dowiesz się też jak skutecznie stawiać cele w procesie odzyskiwania kontroli nad jedzeniem.

Konsultacje psychodietetyczne

Jeśli potrzebujesz wsparcia doświadczonego psychodietetyka, umów się do mnie na bezpłatną konsultację wstępną (online).