Może się wydawać, że walka z nadmiernymi kilogramami to problem związany wyłącznie z dietą, brakiem silnej woli lub zbyt małą ilością ruchu. Jednak prawda jest taka, że często przyczyny otyłości leżą znacznie głębiej – w jedzeniu pod wpływem czynników psychologicznych, a nie z powodu głodu fizjologicznego. Czasem to właśnie dawne, pozornie zapomniane doświadczenia z dzieciństwa są kluczem do zrozumienia, dlaczego jedzenie stało się dla nas mechanizmem radzenia sobie ze stresem i bólem.
W tym artykule, bazując na wiedzy psychodietetycznej, psychologicznej i psychotraumatologicznej, przyjrzymy się, w jak trauma z dzieciństwa może wpływać na naszą relację z jedzeniem.
Czym jest trauma i jak odciska piętno?
Trauma ślad, jaki dane doświadczenie zostawia w naszym ciele i psychice. Reakcja na trudne wydarzenie zależy od wielu czynników, m.in. od naszej odporności psychicznej, temperamentu czy wsparcia społecznego.
W psychotraumatologii wyróżniamy dwa główne rodzaje traumy:
- Trauma prosta: Wynika z pojedynczego, nagłego wydarzenia, np. wypadku samochodowego.
- Trauma złożona (relacyjna): Powstaje w wyniku długotrwałych, powtarzających się trudnych doświadczeń. Zwykle ma swoje źródło w dzieciństwie, w relacji z opiekunem. To właśnie ten rodzaj traumy najczęściej prowadzi do problemów z odżywianiem w dorosłym życiu.
Gdy dzieciństwo nie było „wystarczająco dobre”
Jako niemowlęta jesteśmy całkowicie zależni od opiekunów. Nasz mózg, w przeciwieństwie do mózgów innych ssaków, jest słabo rozwinięty po urodzeniu i wciąż się kształtuje, a jego głównym celem jest przetrwanie. Dziecko uczy się świata przez naśladowanie i odbieranie sygnałów z otoczenia.
Co dzieje się, gdy opiekun nie reaguje na płacz dziecka? Maluch uczy się, że jego potrzeby i emocje nie są ważne. Płacz ustaje, ale nie z powodu ukojenia, lecz z wyczerpania i odrętwienia – to mechanizm zamierania, który ma go chronić.
Jeśli zaś na każdy sygnał (czy to głód, czy strach, czy przebodźcowanie) opiekun reaguje jedzeniem, dziecko uczy się, że to właśnie jedzenie jest najlepszym sposobem na ukojenie emocji. W ten sposób już w pierwszych latach życia kształtuje się zajadanie emocji.
Ukryta trauma, czyli dramat „udanego” dziecka
Gdy myślimy o traumie z dzieciństwa, najczęściej na myśl przychodzi przemoc fizyczna czy alkoholizm w rodzinie. Jednak często w gabinetach psychologów pojawiają się osoby, które na pozór miały „dobre” dzieciństwo: jedzenia nie brakowało, zabawki były kupowane, a rodzice chwalili się nimi przed znajomymi. Problem leży w tym, że dziecko mogło czuć się jak przedmiot, a nie jak człowiek, bo nie było widziane. Brakowało bliskości emocjonalnej a dziecko czuło, że jego potrzeby nie są ważne, że ono nie jest ważne ani wartościowe.
Rodzicielstwo emocjonalnie niedojrzałe
Lindsay C. Gibson, w książce „Dorosłe dzieci niedojrzałych emocjonalnie rodziców”, opisuje schematy, które mogą wskazywać na ukrytą traumę: brak wrażliwości na uczucia dziecka, potrzeba „odgadywania” życzeń rodzica, wysoko zawieszona poprzeczka, gdy dziecko było akceptowane tylko wtedy, gdy spełniało oczekiwania rodzica i realizowało jego plany.
Lindsay zaprasza nas do zastanowienia się, czy doświadczyliśmy takich trudności, które mogą wskazywać, że Twój rodzic był niedojrzały emocjonalnie.
- Nie czułem/ czułam, że rodzic mnie słucha; rzadko poświęcał mi pełną uwagę.
- Nastroje mojego rodzica miały wpływ na wszystkich domowników.
- Mój rodzic nie był wrażliwy na moje uczucia.
- Czułem/ czułam, że powinienem/ powinnam odgadywać niewypowiedziane życzenia rodzica.
- Czułem/ czułam, że nigdy nie zrobię wystarczająco dużo, aby uszczęśliwić mojego rodzica.
- Bardziej starałem/ starałam się zrozumieć mojego rodzica, niż mój rodzic starał się zrozumieć mnie.
- Otwarta, szczera komunikacja z moim rodzicem była trudna lub niemożliwa.
- Mój rodzic uważał, że ludzie powinni się trzymać przypisanych ról, od których nie należy odchodzić.
- Mój rodzic często bywał wścibski i nie szanował mojej prywatności. Zawsze czułem/ czułam, że mój rodzic uważa mnie za zbyt wrażliwą i emocjonalną osobę.
- Mój rodzic miał swoich ulubieńców, którym poświęcał najwięcej uwagi.
- Mój rodzic przestawał słuchać, jeśli nie podobały mu się czyjeś wypowiedzi.
- W otoczeniu rodzica często czułem/ czułam się winny/-a, głupi/-a, zły/-a lub zawstydzony/-a.
- Mój rodzic rzadko przepraszał lub próbował załagodzić sytuację, gdy pojawiał się między nami jakiś konflikt.
- Często czułem/ czułam do rodzica skrywaną złość, której nie mogłem/ mogłam wyrazić.
W takim środowisku dziecko uczy się, że nie może być sobą. Często jedyną formą buntu, na którą sobie pozwala, jest jedzenie – to jedyny obszar, gdzie może mieć poczucie kontroli i wyrazić stłumioną złość.
Gdy jedzenie staje się „tabletką” na ból emocjonalny…
Wspólnym mianownikiem trudnych doświadczeń z dzieciństwa jest to, że nie pozwalają one dziecku na bycie sobą. Musi ono opuścić siebie i wejść w rolę, która pozwoli mu przetrwać. Te schematy przetrwania (np. bycie perfekcjonistą, ratownikiem czy wycofanie się) stają się w dorosłości pułapką, która prowadzi do poczucia pustki, braku sensu i niskiej samooceny.
Właśnie wtedy, w dorosłym życiu, jedzenie może stać się mechanizmem, który pozwala na:
- Obniżenie chronicznego pobudzenia, napięcia, lęku. Chrupanie, gryzienie, a szczególnie jedzenie słonych, tłustych lub słodkich potraw, może na chwilę obniżyć wysoki poziom stresu.
- Odcięcie się od rzeczywistości. Przejadanie się do bólu brzucha bywa sposobem na mentalne „zniknięcie” i odcięcie się od trudnych emocji.
Jeśli masz poczucie, że ten artykuł opowiada twoją historię, posłuchaj tego odcinka podcastu.
Sprawdź terminy na bezpłatną konsultację wstępną
